We spraken Projectleider Sociale Veiligheid College ZuidOost, Sandra van Dam, Docent en coach Izone Jeroen van Dam en Ondersteuningscoördinator Gemini College Marijke Biesot over de ‘coronaecho’ die nog steeds voelbaar is op de scholen. Ze vertelden meer over het scholenprogramma VRIEND&VIJAND in de klas van Stichting Critical Mass, over hoe dit een bijdrage levert aan meer verbinding in de klas en over hoe het docenten ondersteunt in het faciliteren van een veilig en positief schoolklimaat.
Een disbalans in de groepsdynamiek
Docent Jeroen vertelt: ‘Ik zie de afgelopen periode echt als een stempel die op deze generatie is gedrukt. Veel studenten zijn armer geworden in de schoolse vaardigheden en zijn negatief zelfredzaam geworden. Het verschilt vaak ook per thuissituatie, sommige zijn extra blij dat ze weer de deur uitkunnen, de anderen vinden een halve dag op school zitten al teveel energie kosten.’
Ook Marijke ziet nog steeds veel onrust in de klassen. Ze geeft aan dat studenten niet meer goed weten hoe ze op elkaar moeten reageren en hoe ze zich moeten gedragen. Gewone basisregels blijken te zijn weggezakt. Een jas in de klas, niet eten tijdens de les en je telefoon wegdoen blijft lastig. ‘Als je 1 op 1 met de studenten spreekt gaat het prima maar zodra docenten voor een hele klas staan komen ze door pesterijtjes en blijvende reacties gewoon niet aan lesgeven toe.’, licht Marijke toe.
Sandra vult aan: ‘Het communiceren onderling gaat lastiger en er zijn kortere lontjes en dus ook meer incidenten. Het is juist na corona nóg belangrijker om goede gesprekken te voeren in de klas en de dilemmagames van VRIEND&VIJAND in de klas helpen om deze moeilijk bespreekbare gesprekken boven tafel te krijgen.’
Het gesprek starten met VRIEND&VIJAND in de klas
‘Door o.a. het continu flexibel moeten zijn, moeten schakelen tussen hele groepen, halve groepen, online, offline, roosters aanpassen, toenemende werkdruk en mentale druk bij zowel studenten als docenten is het contact tussen de studenten en docenten minder goed en kunnen ze minder van elkaar hebben. Het is dus van groot belang dat de verbinding in de klas weer opgebouwd wordt. Hiervoor is VRIEND&VIJAND een goede tool.’ Aldus Sandra.
‘Ik krijg door VRIEND & VIJAND in de klas te spelen als mentor een beter inzicht in hoe een leerling omgaat met verschillende situaties en hoe die persoon is in een groep. De games zijn laagdrempelig maar niet oppervlakkig. De visuele digitale middelen werken goed bij de doelgroep. Die jeugd leeft tegenwoordig in hun telefoon!’, grapt Jeroen.
Sandra: ‘Met VRIEND & VIJAND in de klas leer je onderwerpen bespreken die je als docent eigenlijk liever wil vermijden. Omdat je bang bent voor de reacties of omdat je het moeilijk vindt als een jongere iets zegt waar je het totaal niet mee eens bent. Onze docenten hebben ook ervaren hoe belangrijk het is om super duidelijk te zijn. Zo hebben ze geleerd leerlingen in eerste instantie uit te nodigen om meer uitleg te geven waarom diegene zegt wat die zegt en om daarna door te vragen waarom diegene dat vindt. Dit is niet alleen goed voor de band tussen docent en student maar leert een docent ook om grenzen aan te geven.’
Marijke vertelt: ‘Een van onze docenten had na de startbijeenkomst opgeschreven: ‘Agree to disagree’. Dat vond ik een mooie samenvatting. Je hoeft het namelijk niet met elkaar eens te zijn als je elkaar maar respecteert en het gesprek met elkaar aangaat.’
Mentale druk op docenten
‘De afgelopen twee jaar hebben we gemerkt dat de mentale druk op niet alleen studenten, maar ook op docenten enorm is toegenomen. Mede door de toenemende werkdruk hebben we er toendertijd voor gekozen om de dilemmagames van VRIEND&VIJAND in de klas ook door ons team te laten spelen en hier een training voor aan te bieden. Ook wilden we eerst weten hoe onze docenten in de problematiek staan. Wie is handelingsbekwaam? Wie is wat verlegen? En hoe kunnen we elkaar daarin helpen? En daarna wilden we het pas uitzetten in de klas.
Tijdens de training kwam veel naar boven bij de docenten. Je deelt ervaringen met elkaar en leert signalen eerder op te pikken. Doordat het bij de docenten zo goed werd ontvangen gaan we het ook inzetten op onze medewerkersdag en mag iedereen die wil de workshop volgen. Ook alle ondersteunende diensten mogen aanhaken. Receptie, conciërge of schoonmaker, wie je ook bent en wat je rol ook is: de school moet een veilige plek zijn voor iedereen.‘ aldus Sandra.
Aan de slag met verbinding in de klas
Om de gevolgen van de coronacrisis te beperken is het dus nog steeds van groot belang om op jouw school te werken aan een goed schoolklimaat en meer verbinding in de klas. Een goede sfeer zorgt ontzettend goed voor minder pesterijen (Haynie et al., 2001; Mucherah et al. 2018). Karakteristieken van een positief schoolklimaat die zorgen voor minder pesterijen zijn (1) warme positieve betrokkenheid en interesse van volwassenen, (2) duidelijke limieten van onacceptabel gedrag, (3) een goede controle en bewaking van studenten en (4) geen vijandige of fysieke straffen voor ongepast gedrag (Haynie et al., 2001). Mucherah et al. (2018) stemmen hiermee in, en stellen dat een autoritair schoolklimaat dus vaak averechts werkt.
Een paar concrete tips die je direct kunt toepassen:
- Pas de algemene definitie van pesten, buitensluiten en discriminatie toe, en niet jouw eigen assumpties over wat het inhoudt.
- Ben je bewust van je eigen vooroordelen; wie is de pester/slachtoffer, ben je bewust van empathie voor bepaalde studenten.
- Let op alle manieren waarop pesten, buitensluiten en discriminatie kan plaatsvinden, dus niet alleen in fysieke vorm. Let op taalgebruik en de zogenoemde ‘grapjes’.
- Werk samen aan een goed schoolklimaat. Werk goed samen en bespreek wat er speelt, zelfs als het lijkt alsof er niks aan de hand is.
- Bespreek met regelmaat de situatie in de klas, zelfs als alles goed gaat. Onderzoek (Oldenburg et al. (ibid.)) toont aan dat dit impact heeft.
- Verzamel data op de juiste manier. Niet letterlijk vragen ‘Wie wordt er gepest?’, maar eerder iets als ‘Hoe vaak hebben jullie de afgelopen maand gezien dat iemand alleen zat in de pauze?’. Denk hierbij aan de definities.
- Volg een training. Uit onderzoek blijkt dat docenten die een training hebben gevolgd significant beter zijn in het herkennen van pesten, buitensluiten en discriminatie en het juist handelen bij de situatie.
