Heftige uitspraken in de klas kunnen veel losmaken, of voor een gepolariseerd gesprek zorgen. Het kan de docent en andere leerlingen persoonlijk raken en zorgen voor een onveilige sfeer. Het kan ook gebeuren dat leerlingen versterkt worden in hun mening op het moment dat er een discussie ontstaat. Verschillende factoren spelen een rol in hoe je als docent kunt reageren: is er een veilige of onveilige klassendynamiek? Raakt de opmerking je persoonlijk en heb je kennis van het onderwerp? Maar ook praktische factoren spelen mee zoals: heb je tijd om je les te onderbreken? Of gaat over vijf minuten de bel? Het kan hierbij helpen om het ‘Begrenzen en Uitnodigen’- model aan te houden van Leon Meijs:
Tip 1: Begrens en nodig uit
Op het moment dat een leerling iets roept wat andere leerlingen raakt, kun je deze leerling allereerst begrenzen. Denk aan: “Ik hoor jou schelden op LHBTI’ers, dat vind ik kwetsend en niet acceptabel”, of: “Voordat we verder gaan: ik accepteer niet dat jij deze woorden gebruikt, dus formuleer je zin anders”. Het is belangrijk dat de leerling begrijpt dat je openstaat voor zijn of haar mening, maar dat je discriminerende of haatzaaiende opmerkingen niet accepteert.
Nadat je een leerling hebt begrensd, kun je de leerling uitnodigen om te delen waarom de leerling deze mening heeft. Probeer niet in een inhoudelijke discussie te raken, maar vraag waarom het onderwerp de leerling persoonlijk raakt. Achter een gepolariseerde mening zit namelijk vaak een basisbehoefte van een leerling die in het gedrang is gekomen. Denk bijvoorbeeld aan de volgende uitnodigingen: “wel wil ik graag met je in gesprek om”, en “ik ben wel heel benieuwd om van jou te horen waarom jij vindt dat dat wel kan…”.
Vervolgens is het belangrijk de toegelichte opvatting van de leerling te delen met de klas. Vraag aan je klas wie er anders over denkt, en waarom. Door de gepolariseerde mening te begrenzen, de leerling uit te nodigen en vervolgens gedachten en meningen uit te wisselen in de klas, verminder je polarisatie. Lukt dit niet, omwille van tijd of andere redenen, dan kun je de leerling wel begrenzen, maar in een andere les terugkomen op het uitnodigen en delen.
Tip 2: Denk aan de timing
Timing is belangrijk als je polarisatie in de klas bespreekbaar wil maken. Volgens polarisatie-expert Bart Brandsma zijn er verschillende stadia in een conflict: preventie, interventie, bemiddeling en verzoening. Wil je een dialoog organiseren over een schurend thema? Dan is dit vooral handig om te doen als preventie. Je kunt je als docent dan opstellen als gespreksleider en duidelijke gespreksregels opstellen met je klas. Roept een leerling iets dwars door je les heen? Dan kun je het begrenzen en uitnodigen-model aanhouden. Wil je meer weten over het belang van timing en de dynamiek achter polarisatie? Luister dan ook eens de podcast van Brandsma.
Tip 3: Wees kritisch op polarisatie zelf
Polarisatie is al jaren een veelbesproken onderwerp. Vorig jaar werd het woord ‘polarisatie’ nog door de Van Dale uitgeroepen tot Woord van het Jaar. Maar het benoemen van een onderwerp als ‘gepolariseerd’ kan op zichzelf ook een manier zijn om een debat over een onderwerp stil te leggen. Zo besloot Van Dale de verkiezingen over het Woord van het Jaar te schrappen omdat de verkiezing werd ‘gekaapt’ door activistische groepen die zich uitspraken over het woord ‘transitiespijt’. Dit woord, dat veelal door anti-trans activisten en radicaal-rechtse groepen wordt gebruikt, kreeg door de nominatie veel media-aandacht en werkt daarmee schadelijke ideeën over trans mensen in de hand. De groep mensen die spijt heeft van hun transitie is namelijk zeer klein (minder dan 1%). Van Dale kapte de discussie af door de verkiezing af te gelasten en ‘polarisatie’ te verkiezen als woord van het jaar. Hiermee stelt Van Dale de mensen die zich uitspreken vóór en tegen dit woord aan elkaar gelijk: beiden dragen bij aan polarisatie, dus moet de discussie erover stoppen.
Iets benoemen als ‘polarisatie’ kan dus een debat verder polariseren, waardoor men niet meer in gesprek gaat. Als je te maken hebt met polarisatie in de klas, is het daarom goed om je af te vragen: welke discussies en debatten worden ‘polariserend’ genoemd en door wie? Over welke groepen gaat het debat, en welke (mensen)rechten en plichten spelen hierin mee? De klas is een mini-samenleving en daarom bij uitstek de plek om buiten het kader van polarisatie te stappen en met elkaar in gesprek te gaan over zorgen en angsten die spelen bij de leerlingen.
Tips geven en over polarisatie lezen is makkelijk, maar omgaan met polarisatie in de klas kan echt een uitdaging zijn. Vanuit Critical Mass bieden wij een training voor docententeams waarin docenten kunnen oefenen met het begrenzen en uitnodigen met een trainer en trainingsacteur.
