Het rapport is geschreven door onderzoekers Sharon Polak (Dander) en Ewoud Butter, met medewerking van Critical Mass. Het brengt in kaart welke obstakels zorgbestuurders ervaren bij het agenderen van discriminatie en biedt concrete handvatten voor verandering.
Dit rapport biedt een uniek inzicht in de ervaringen en perspectieven van de top van de zorgsector. Tien zorgbestuurders en toezichthouders uit de Skipr99-lijst – de ranglijst van de 99 meest invloedrijke zorgleiders in Nederland – zijn uitgebreid geïnterviewd, en nog eens tien anderen namen deel aan een enquête.
Juist doordat deze bestuurders bereid waren openlijk over discriminatie te spreken, geven ze een zeldzaam inkijkje in de barrières die verandering tegenhouden.
Hoewel de deelnemers een grotere affiniteit met het onderwerp discriminatie hebben, bieden hun inzichten een waardevol perspectief. Zij delen niet alleen hun eigen ervaringen, maar geven ook inzicht in de percepties en uitdagingen van collega-bestuurders die niet aan het onderzoek deelnamen. Opvallend is dat veel van de geïnterviewde bestuurders in hun eigen omgeving vormen van discriminatie en uitsluiting hebben waargenomen. Hun ervaringen en analyses geven een scherp beeld van de barrières die verandering in de weg staan.
Discriminatie in de zorg: een structureel probleem
Discriminatie binnen de zorg komt op verschillende niveaus voor: tussen zorgverleners en patiënten, tussen collega’s en in institutionele structuren zoals beleid en protocollen. Dit leidt niet alleen tot verminderde toegang tot zorg en grotere gezondheidsverschillen, maar ook tot een werkomgeving waarin structurele uitsluiting plaatsvindt.
Het onderzoek laat zien dat zorgbestuurders vaak worstelen met het agenderen van discriminatie binnen hun organisatie. Ze ervaren barrières zoals tijdgebrek, een gebrek aan middelen en weerstand binnen de organisatie. Ook heerst er volgens enkele bestuurders een gevoel van ongemak bij termen als ‘discriminatie’ en ‘(institutioneel) racisme’. Dit belemmert de openheid van het gesprek, terwijl erkenning van deze problematiek cruciaal is voor effectieve verandering. Een factor die hieraan bijdraagt en een algemeen knelpunt, is het gebrek aan diversiteit in de top van zorginstellingen.
De sleutelrol van zorgbestuurders
Het rapport benoemt expliciet dat zorgbestuurders en toezichthouders de verantwoordelijkheid hebben om structurele discriminatie aan te pakken. Dit begint met de erkenning dat discriminatie ook binnen hun eigen organisatie voorkomt. Het rapport biedt vervolgens een reeks concrete aanbevelingen, waaronder:
- Normen stellen en optreden als rolmodel voor inclusief leiderschap
- Zorg dragen voor een veilige en inclusieve werkomgeving
- Systematisch discriminatie registreren en monitoren om patronen inzichtelijk te maken
- Inclusie en diversiteitscompetentie integreren in functioneringsgesprekken en prestatie-indicatoren.
- Samenwerking met bondgenoten, ervaringsdeskundigen en maatschappelijke organisaties om structurele oorzaken van discriminatie aan te pakken.
Urgentie en actie: van bewustwording naar verandering
Het rapport biedt niet alleen inzichten, maar ook praktische strategieën om van bewustwording naar actie te gaan. Naast interviews en deskresearch bevat het rapport inzichten uit de ‘Met Andere Ogen’-sessies, georganiseerd door Critical Mass. In deze workshops ervaren zorgbestuurders via virtual reality hoe discriminatie in de praktijk werkt en hoe het voelt om buitengesloten te worden. Dit helpt hen blinde vlekken te herkennen en concrete stappen te zetten richting inclusieve zorg.
Met de inzichten van dit onderzoek zullen we in de komende maanden verkennen welke interventies we met elkaar kunnen ontwikkelen om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van racisme en discriminatie in de zorg.
Voor vragen over het onderzoek, neem contact op met Ewoud Butter (ewoudbutter@gmail.com; 06 413 99 333)
Bent u geïnteresseerd in het vervolg van het project of wilt u meer weten over Met Andere Ogen, neem dan contact op met: Karin Lachmising (karin@criticalmass.nl).
Het onderzoek is mogelijk gemaakt door het VSB fonds.
Discriminatie in de zorg heeft niet alleen een diepgaande impact op zorgmedewerkers, maar ook op de kwaliteit van zorg die patiënten ontvangen. Toch ontbreken vaak de heldere protocollen en richtlijnen om dit probleem effectief aan te pakken. Directieleden, bestuursleden en toezichthouders van zorgorganisaties spelen een cruciale rol in het bestrijden van discriminatie en het bevorderen van inclusiviteit vanwege hun invloed op de strategische richting, cultuur en beleidsvorming binnen de organisatie.
Maar hoe kunnen zij dit het beste aanpakken, vooral wanneer zij zelf misschien weinig ervaring hebben met uitsluitingsmechanismen? Wat kunnen zij doen om de zorg inclusiever en rechtvaardiger te maken?
In een gezamenlijk project proberen Dander, Ewoud Butter en Critical Mass hier een antwoord op te vinden. In deze verkenning hebben we het aan de leiders zelf gevraagd. We hebben ons daarbij gericht op de meest invloedrijke personen in de zorgsector. Deze leiders hebben de invloed en het potentieel om de zorg inclusiever te maken, gelijke kansen te bevorderen en discriminatie tegen te gaan.
Op deze conferentie van Sigra staat de kracht van diversiteit en inclusie centraal. Critical Mass presenteert de eerste inzichten van het onderzoek. Ook nodigen we de deelnemers uit om mee te denken en mee te doen om bij te dragen aan een inclusieve zorgsector.
De werkvorm die speciaal is ontwikkeld voor “Week Tegen Pesten”, focust op het creëren van een veilige klasomgeving en het bespreekbaar maken van (cyber)pesten en uitsluiting. Het lesprogramma nodigt leerlingen uit om op een interactieve manier na te denken over hun eigen rol in groepsprocessen en geeft hen concrete handvatten om pesten te herkennen, je klasgenoten bij te staan en pestgedrag aan te pakken.
“Met deze werkvorm willen we leerlingen laten ervaren wat het betekent om buiten een groep te vallen en hoe je je klasgenoot kan bijstaan op het moment dat je pestgedrag waarneemt” zegt Diederik Wismans, programmamanager Onderwijs bij Critical Mass. “We zijn er trots op dat zoveel scholen onze werkvorm omarmen. Het toont aan dat er een grote behoefte is aan ervaringsgerichte educatie rond het thema pesten.”
Specifiek richten we ons op leiders in de zorg. We willen hen aanmoedigen om actief concrete stappen te zetten naar een inclusievere en rechtvaardigere zorgomgeving. Met dit project, gefinancierd door het VSBfonds, richten we ons niet alleen op het opstellen van een rapport, maar ook op het actief benaderen van de media om bewustzijn te vergroten rondom dit thema.
Ook verkennen we welke interventies het beste werken om de machtsstructuren binnen de zorgsector aan te pakken. Met dit project willen we nieuwe interventies ontwikkelen die gericht zijn op het bevorderen van inclusief leiderschap, wat gelijke kansen en diversiteit op de werkvloer als in de dienstverlening stimuleert.
Als organisatie zijn we vastbesloten om de dialoog over gelijke kansen en inclusie voort te zetten, niet alleen in de zorgsector, maar ook in bijvoorbeeld het onderwijs en de sport. Herken je bovenstaande uitdagingen ook in jouw organisatie of sector, neem gerust contact op om samen te verkennen of wij je kunnen ondersteunen.
1. Bevorder open communicatie met het team
Start met het aanmoedigen van open en eerlijke communicatie op inclusie op de werkvloer te creëren. Het is essentieel dat iedereen zich vrij voelt om gedachten en ervaringen te delen. Een handige manier om dit te doen is om regelmatig teamgesprekken te voeren waarbij actief luisteren naar verschillende perspectieven centraal staat.
2.Neem de tijd voor reflectie
Inclusie vraagt om vertraging in onze snel bewegende maatschappij. Reflecteer op je eigen gedrag, oordelen, en waarden. Dit is de manier om bewust te worden van blinde vlekken en voordelen bij jezelf en in het team.
3.Word bewust van wat je niet ziet en vooroordelen
Het maken van een inclusieve werkomgeving begint met het bewustzijn van je eigen perspectief en de mogelijke vooroordelen die daarmee gepaard gaan. Door middel van workshops of trainingssessies over diversiteit, inclusie, en vooroordelen, kun je mooie stappen maken met het blootleggen van deze blinde vlekken. Dit biedt de mogelijkheid om samen met je team deze aspecten te analyseren en elkaar beter te leren kennen.
4.Teambuilding activiteiten die diversiteit vieren
Organiseer teambuilding activiteiten die diversiteit in de schijnwerpers zet. Evenementen die verschillende culturen, tradities en achtergronden belichten, brengen teamleden dichter bij elkaar door begrip en respect voor elkaars unieke kwaliteiten.
5.Maak besluitvormingsprocessen inclusief
Het is niet genoeg om alleen diverse activiteiten te organiseren; de resultaten moeten ook zichtbaar zijn. Zorg ervoor dat besluitvormingsprocessen voor iedereen toegankelijk zijn. Overweeg verschillende standpunten, stel vragen, en vermijd een dominante invalshoek. Dit draagt bij aan weloverwogen en inclusieve besluitvorming. Een sterk team floreert op diverse perspectieven. Diversiteit brengt niet alleen verschillende achtergronden in, maar het verrijkt ook de denkwijzen en benaderingen voor verschillende oplossingen.
Sinds 2018 gaan we o.a. met onze installatie Met andere ogen op een interactieve manier door heel Nederland het gesprek aan over racisme, uitsluiting en discriminatie. Door middel van Virtual Reality krijg je een inkijkje in verschillende situaties van sociale uitsluiting. We maken blinde vlekken zichtbaar en ongemak bespreekbaar. We geven een stem aan verschillende groepen en leggen vooroordelen en stereotyperingen bloot.
Sinds kort hebben we deze ervaring uitgebreid en daar zijn we enorm trots op! We hebben een vorm ontwikkeld waarmee je door de Met Andere Ogen niet alleen bewustwording creëert van de verschillende perspectieven, aannames, vooroordelen en coping mechanismen, maar deze ook gaat doorbreken en wegnemen voor een diverse en inclusieve werkomgeving. Tijdens onze verdiepingstrainingen krijg je praktische tools aangereikt om te oefenen met het stellen van grenzen en uit te nodigen voor het gesprek voor een inclusieve omgeving.
Door het oefenen van gesprekstechnieken samen met een ervaren gesprekstrainer krijg je meer vertrouwen om lastige thema’s niet uit de weg te gaan maar juist bespreekbaar te maken. Je gaat naar huis met een gevulde toolbox met direct toepasbare werkvormen, ontworpen om iedereen aan het woord te laten en de werkomgeving veilig te houden voor iedereen. We stimuleren hiermee de actiebereidheid waardoor je vanuit een gelijkwaardige basis met zijn alle aan een inclusieve werkomgeving werkt. Van omstander naar upstander dus!
Meer informatie over Met Andere Ogen vind je hier
Ben je benieuwd geworden naar een paar van deze praktische tips? Lees dan hieronder verder voor welke stappen jij zelf kunt nemen in lastige situaties als individu of als organisatie.
Integrale veiligheidscoördinator van mboRijnland, Susan Sants, leerde de online balgame Catch! een aantal jaren geleden kennen via Expeditie VRIEND&VIJAND. Nog steeds wordt de game ingezet als gespreksstarter als het gaat over een inclusief school- en klassenklimaat en wordt de game gespeeld door zowel leerlingen als medewerkers van het mboRijnland. Susan vertelt ons meer over haar ervaringen met de game en wat deze manier van ervarend leren teweeg brengt.
Hoe ga je met elkaar om?
We zijn al een flinke tijd bezig met het nastreven van een veilig en inclusief schoolklimaat op het mboRijnland. Zo hebben we een aantal jaar geleden de VRIEND&VIJAND expeditie op twee locaties ingezet in het begin van het schooljaar. Dit is een rondreizend, interactief project van Critical Mass met vijf ‘confrontatiecontainers’ voor leerlingen en docenten. We wilden onze eerstejaars laten nadenken over: ‘Hoe ga je met elkaar om?’ en ‘Hoe kan jouw gedrag een ander beïnvloeden?’ Dit hebben we inmiddels voortgezet met VRIEND&VIJAND in de klas, waar we de dilemmagames inzetten om het gesprek over gedragsregels aan te jagen.
Project Europe
“We proberen ieder jaar Project Europe terug te laten komen. In deze projectweek behandelen we onder andere de thema’s vluchten, migreren, integreren, oorlog, inclusie en exclusie. Helaas ieder jaar weer actuele thema’s. Leerlingen gaan tijdens deze projectweek aan de slag met het vormen van hun mening en komen op allerlei manieren in aanraking met het debat, het beleid en met de mensen. Zo bezoeken ze bijvoorbeeld een AZC, komen er gastsprekers langs en spelen ze scenariogames.”
Nieuwe groepjes
“Eigenlijk was het gelijk al enorm leuk. In de eerste les werden namelijk de groepjes gevormd. In beide klassen zijn er altijd dezelfde groepjes studenten die dingen samen ondernemen of met elkaar optrekken. Het zijn ook alle twee klassen met veel verschillende (culturele) achtergronden, leeftijden en levensfases. Zo zit er iemand in de klas die al een kindje heeft en de ander is pas 16 en is hier nog helemaal niet mee bezig. Doordat de studenten in het begin een aantal vragen moesten invullen kwamen ze allemaal in een ander groepje terecht dan waar ze normaal in zouden gaan zitten. In het begin werd er een beetje tegengesputterd en vonden sommigen het een beetje spannend maar ze gingen er toch mee aan de slag.”

Meer overeenkomsten dan verwacht
“Het was leuk om te zien dat ze onwijs veel lol hadden met elkaar tijdens het eerste station met de verhaalstenen. Bij station 1 moesten de studenten beschrijven welke overeenkomsten ze konden vinden tussen elkaar. Je zag veel herkenning tussen de studenten, hoe verschillend ze ook waren. We moesten eigenlijk door naar het volgende onderdeel maar besloten er nog wat langer over te doen: het was zo leuk en waardevol! Soms konden de leerlingen wel 15 dingen noemen die hetzelfde waren qua interesses en dat verbaasde ze dan enorm. Zo werden er dingen opgemerkt als: ‘We houden van hetzelfde eten, terwijl ik Marokkaans ben en jij Nederlands.” Het was mooi om te zien dat de leerlingen elkaar op deze manier beter leerde kennen en begrijpen. De week erna zag ik studenten bij elkaar zitten die dat eerst niet deden. Hierdoor ontstond er een fijnere sfeer in de klas.”
Het gesprek blijven voeren
“Bij station 2 Diermocratie was het in het begin wat lastig. Het ging over de pandemie en we kregen een corona discussie over wel of niet vaccineren. Maar doordat we het gesprek bleven voeren ontstond er uiteindelijk wederzijds begrip. Dat was mooi om te zien. Wat de studenten hier hopelijk van hebben geleerd is dat het belangrijk is dat je naar elkaar luistert en respect hebt voor elkaar en het gesprek blijft aangaan. Zo raakten we tijdens deze les ook in gesprek over cultuurverschillen en vertelde een jongen dat het in Afrika heel normaal is om met 5 vrouwen te trouwen. Nou, ik kan je vertellen: de hele klas was in shock. Maar door erover te praten en ook door erom te lachen samen begrepen steeds meer studenten het.
Door Code MBO hebben de studenten elkaar al op allerlei manier leren kennen en hebben ze geleerd om open te staan voor elkaars mening. De klas was een veilige omgeving en iedereen durfde zijn mening te geven. Zo werd er van elkaar geleerd en werden andermans meningen geaccepteerd en gerespecteerd.”