Doorontwikkeling projecten
Binnen onze projecten en zo ook zeker binnen ons project Code MBO zoeken wij continu naar situaties die aansluiten op de belevingswereld van mbo studenten. Door herkenbare en actuele dilemma’s en thema’s te onderzoeken, leren de studenten een mening te vormen en zich te uiten over situaties die schuren in hun leven. We maken gebruik van de huidige Code MBO werkvormen en/of dilemmagames en maken continu nieuwe content, nieuwsitems en ontwikkelen vraagstukken die te maken hebben met thema’s die op dit moment een rol spelen in het leven van een student.
Situaties van wij-zij denken en polarisatie in de klas zijn vaak situaties waar je je als docent niet goed op kunt voorbereiden. Het kan over allerlei verschillende thema’s en context gaan waar jij mogelijk nog niet alle ins-en-outs van kent en het overkomt je op een moment dat je het niet verwacht of dat het eigenlijk niet goed uitkomt.
Toch is het iets waar je als docent iets mee zal moeten. Studenten vormen nu eenmaal hun eigen kritische meningen en die komen soms lijnrecht tegenover die van de ander of van jou als docent te staan. Dit vraagt van jou als docent om jouw grenzen te bepalen en waarborgen, maar ook om ervoor te zorgen dat iedereen zich gehoord en veilig voelt binnen het klaslokaal.
Wij geloven dat het leren omgaan met wij-zij denken en polarisatie in de klas een essentieel onderdeel moet zijn van iedere docentenopleiding. Zodat docenten in wording goed worden voorbereid om deze lastige maar noodzakelijke gesprekken in goede banen te leiden en zodat zij bekend zijn met hun handelingsopties.
Trekker terreur en Dreigboeren
Een ongeschreven wet voor journalisten: media moet prikkelen. Krantenkoppen met termen als ‘Trekker terreur’ of ‘Dreigboeren’ in combinatie met indrukwekkende beelden van blokkades en files van tractors op de snelweg halen nou eenmaal eerder het nieuws dan de genuanceerde middenstem. Dit onzichtbaar overtuigen met slim gekozen woorden en beelden valt onder framing. Bij framing gebruik je woorden waaraan veronderstellingen, emoties of beelden kleven. Zo zegt een makelaar: ‘volksbuurt’ en een ambtenaar: ‘achterstandswijk’. De feiten zijn hetzelfde maar je interpretatie wordt beïnvloedt door de manier waarop de informatie is verpakt.
Polarisatie in het debat
De media kiest waarop zij inzoomen, wat ze buiten beeld laten en wie er een podium krijgt. Helaas lijkt er soms weinig ruimte te zijn voor nuance, bijvoorbeeld zoals bij het boerenprotest. Het zijn vaak de extreme quotes die je terugleest, of de felle discussies bij praatprogramma’s. Hierdoor krijgen we vanuit het nieuws een bepaald beeld over de werkelijkheid en worden polariserende meningen uitgelicht.
Word een kritische nieuwsconsument
De eerste stap om een kritische nieuwsconsument te worden is om je bewust te worden van framing. Verdiep je in hoe de media werkt. Word je ervan bewust dat de media vaak dingen groter maakt, de neiging heeft om vooral over problemen en conflicten te berichten en vaker de extremen kanten belicht waardoor je een eenzijdige kijk op een onderwerp krijgt. Neem ook niet zomaar alles aan als waarheid. Ga met een kritische blik op zoek gaan naar aanvullende mediakanalen, data en feiten om zo je eigen mening te vormen over het onderwerp. Je bewust zijn van framing in het nieuws geeft ruimte om kritisch te kijken naar informatie. Het betekent natuurlijk niet dat alles onwaar is maar het geeft je handvatten om gelijkwaardiger naar de wereld om je heen te kijken.
Bewust worden van framing met De Nieuwsmaker
Wij geloven dat het onderwijs een mooi startpunt is om te leren over framing en het worden van een kritische mediagebruiker. Daarom duiken wij met onze online-installatie: de Nieuwsmaker samen met studenten in de wereld van berichtgeving. Gezamenlijk kiest de klas een maatschappelijk thema. De ene helft van de klas maakt een nieuwsitem vóór de discussie en de ander tégen met behulp van de Nieuwsmaker. Hierdoor komen studenten er door middel van ervarend leren achter hoe beïnvloeding van de media werkt. Ze zien zelf hoe hun keuzes in beeldmateriaal en achtergrondmuziek bepalen hoe je naar situaties kijkt.
We spraken Projectleider Sociale Veiligheid College ZuidOost, Sandra van Dam, Docent en coach Izone Jeroen van Dam en Ondersteuningscoördinator Gemini College Marijke Biesot over de ‘coronaecho’ die nog steeds voelbaar is op de scholen. Ze vertelden meer over het scholenprogramma VRIEND&VIJAND in de klas van Stichting Critical Mass, over hoe dit een bijdrage levert aan meer verbinding in de klas en over hoe het docenten ondersteunt in het faciliteren van een veilig en positief schoolklimaat.
#1 Ga het gesprek aan
Om een inclusieve klas te creëren is het belangrijk om open in gesprek te gaan over discriminatie, vooroordelen en diversiteit. Denk samen met je klas hierover na en ga het gesprek erover aan. Hierin kan het helpen toegankelijke gespreksstarters te gebruiken: bekijk filmpjes, praat over het laatste nieuws of doe een spel. Er zijn veel verschillende manieren om gesprekken over discriminatie en diversiteit op gang te laten komen. Nodig je leerlingen/studenten uit om hun mening over de verschillende thema’s te geven. Wanneer er weerstand in de klas ontstaat, vraag hen daarop te reageren. Er zijn veel handige, interactieve tools die dienen als gespreksstarters om te praten over moeilijke onderwerpen. Een aantal voorbeelden van (gratis) werkvormen hier.
Integrale veiligheidscoördinator van mboRijnland, Susan Sants, leerde de online balgame Catch! een aantal jaren geleden kennen via Expeditie VRIEND&VIJAND. Nog steeds wordt de game ingezet als gespreksstarter als het gaat over een inclusief school- en klassenklimaat en wordt de game gespeeld door zowel leerlingen als medewerkers van het mboRijnland. Susan vertelt ons meer over haar ervaringen met de game en wat deze manier van ervarend leren teweeg brengt.
Hoe ga je met elkaar om?
We zijn al een flinke tijd bezig met het nastreven van een veilig en inclusief schoolklimaat op het mboRijnland. Zo hebben we een aantal jaar geleden de VRIEND&VIJAND expeditie op twee locaties ingezet in het begin van het schooljaar. Dit is een rondreizend, interactief project van Critical Mass met vijf ‘confrontatiecontainers’ voor leerlingen en docenten. We wilden onze eerstejaars laten nadenken over: ‘Hoe ga je met elkaar om?’ en ‘Hoe kan jouw gedrag een ander beïnvloeden?’ Dit hebben we inmiddels voortgezet met VRIEND&VIJAND in de klas, waar we de dilemmagames inzetten om het gesprek over gedragsregels aan te jagen.
Nieuwe groepjes
“Eigenlijk was het gelijk al enorm leuk. In de eerste les werden namelijk de groepjes gevormd. In beide klassen zijn er altijd dezelfde groepjes studenten die dingen samen ondernemen of met elkaar optrekken. Het zijn ook alle twee klassen met veel verschillende (culturele) achtergronden, leeftijden en levensfases. Zo zit er iemand in de klas die al een kindje heeft en de ander is pas 16 en is hier nog helemaal niet mee bezig. Doordat de studenten in het begin een aantal vragen moesten invullen kwamen ze allemaal in een ander groepje terecht dan waar ze normaal in zouden gaan zitten. In het begin werd er een beetje tegengesputterd en vonden sommigen het een beetje spannend maar ze gingen er toch mee aan de slag.”
‘Het is alweer een poos geleden maar ik liep een keertje langs het kantoor van Critical Mass en zag allerlei posters over maatschappelijke onderwerpen. Ik was nieuwsgierig en werd enthousiast en dacht: ik klop gewoon aan! We hebben even gekletst en we bleken veel raakvlakken te hebben. Later kreeg ik een berichtje of ik mee wilde werken aan een campagnebeeld voor een nieuw project. En dat hebben we gedaan.
Bij het maken van het campagnebeeld hebben we multiperspectiviteit als uitgangspunt genomen en hebben we daar verschillende onderwerpen aan gekoppeld. Dit zie je bijvoorbeeld rechts van het midden goed terug. Hier zit een poppetje op de grond met verschillende spiegels om zich heen. Dit gaat letterlijk over verschillende perspectieven en over hoe je naar jezelf kijkt en hoe je omgeving naar je kijkt. Hier gaan studenten tijdens Code MBO dan ook mee aan de slag. Ze onderzoeken samen met hun medestudenten hun eigen kijk op de wereld en die van anderen, stappen in andermans schoenen en worden aangespoord om situaties van verschillende kanten te bekijken.
Rechts daarvan zie je een poppetje met twee personen die op de schouders zitten. Dit gaat over beïnvloeding. Hoe beïnvloed jouw omgeving, maar ook bijvoorbeeld de media, jouw kijk op de wereld? Ook hier gaan studenten in Code MBO veel mee aan de slag. Ze leren onderscheid maken tussen meningen en feiten en komen erachter hoe media vaak bepaalt hoe je naar situaties kijkt. Dit doen ze o.a. door hun eigen nieuwsitem samen te stellen.
Verder zie je een poppetje in het midden staan met heel veel verschillende identiteiten ineen. Aan de ene kant kan het een scholier zijn, maar ook een sporter. Het kan een man zijn of een vrouw en alles daartussenin of daarbuiten. Het kan allemaal en die diversiteit wilden we hier dan ook graag aan de studenten meegeven. Tijdens Code MBO wordt er veel aandacht besteed aan het creëren van een veilige basis door elkaars mening en ideeën te respecteren. Zo leren de studenten zichzelf en hun klasgenoten beter kennen.
Tot slot heb ik met het algehele beeld geprobeerd een compositie te maken met verschillende lagen en verschillende mogelijkheden om ernaar te kijken. Ik wil een gevoel oproepen bij de kijker en duidelijk maken dat perspectief niet altijd klopt en het soms onduidelijk kan en mag zijn. Ook komen de planeten telkens terug. Dit gaat echt over andere werelden en het ‘onontdekte’.
En zo zitten er nog veel meer gedachten achter eigenlijk alles in het beeld. Allemaal aansluitend bij het project en thematieken die aansluiten bij de belevingswereld van de studenten.
Wat zie jij?
Pesten komt voor binnen onze scholen. In verschillende vormen. Soms raakt het aan discriminatie, soms aan racisme, soms aan jezelf durven zijn op school. Door de diversiteit en complexiteit van de situaties is het vrij lastig om daar als school sturing aan de geven. Als adviseur sociale veiligheid probeer ik mee te denken in allerlei veiligheid casuïstiek. Ook preventief om de sociale veiligheid op de scholen te vergroten. Zo kwam ik een tijd geleden een casus tegen waar ik de dilemmagame Machteloos van VRIEND&VIJAND heb ingezet om de situatie open te breken en bespreekbaar te maken in de klas.
Cyberpesten en online Teams-lessen
Onlangs was er op een van de opleidingen sprake van cyberpesten. Tijdens een Teams-bijeenkomst waren er foto’s gemaakt. Van een docent was een screenshot gemaakt. Niet in de beste pose. Die screenshot werd in een WhatsApp groep gedeeld. Als grap! Dat voelt natuurlijk hartstikke onveilig. Via via is de docent erachter gekomen doordat een student het heeft gemeld. De docent wilde niet dat de student daarmee in gevaar kwam omdat ze had ‘gesnitcht’. Dus dat was een vrij complexe situatie.
Een onveilige lessituatie
We kwamen erachter dat er überhaupt een onveilige lessituatie was ontstaan. Eigenlijk zette geen enkele student meer een camera aan in de les. En na het voorval met de verspreide foto waren er zelfs docenten die hun camera uit lieten wat resulteerde in een uur lang een les volgen waar je naar een bolletje met initialen aan het kijken bent. Niet bevorderend voor de concentratie, de betrokkenheid, het onderlinge contact en noem het maar op. Daar schrok ik erg van.
Interventie
In overleg met de schooldirecteur heb ik de dilemmagame Machteloos eenmalig ingekocht voor meerdere klassen. De schooldirecteur heeft toen samen met mij een workshop gegeven in de klassen waar we de game bij gebruikt hebben.
Ik heb zeker het gevoel gehad dat het heeft gewerkt. Zeker omdat je de game koppelt aan een bestaande situatie waar het misgaat en het op die manier nog extra lading geeft. Zodra de game aanging was het muisstil en je ziet dat het verhaal hun echt wel grijpt. Doordat je de game tussendoor stilzet, zet je de studenten aan het denken. Je merkt dat het impact heeft en dat ze echt meedoen. Het gesprek ontstaat over ‘snitchen’ en ‘het is maar een grapje’. In de dilemmagame werd dan ook goed duidelijk wat een ‘grapje’ voor invloed op iemand kan hebben. Dit hebben de studenten vaak onvoldoende door.
Een aanrader
Ik zou er geen moment over twijfelen en dit soort type materiaal gewoon inzetten. Je geeft dan als school aan dat je sociale veiligheid belangrijk vindt en je medewerkers hierin faciliteert met een goede tool. Je geeft ze op deze manier rugdekking in de vorming van het groepsproces dat voornamelijk in de eerste 6 weken als de scholen weer starten vorm krijgt. Ik zou dan ook een groot voorstander zijn om een sterke visie neer te zetten en mentoren toestemming te geven om 20-25% van hun tijd tijdens de eerste 6 weken te gebruiken om de groepsdynamica goed vorm te geven.